Արա Նեդոլյան

Իշխանությունն ի՛մն է և քո՛նը


Արա Նեդոլյանը վարում է կոնցեպտուալ զրույց Լուսինե Վայաչյանի հետ. 2008-ի Շարժում, Լևոն Տեր-Պետրոսյանը իբրև կերպար և դերակատարում, մենք իբրև ապագայի դերակատար (2010):

Բնագիրը տե՛ս այստեղ:

Մե´նք ենք մեր երկրի տերը

Ես ապաքաղաքական եմ, ոմանք գիտեն ինչու, ոմանք ոչ: Ասեմ, որ չեմ սիրում ինչ-որ բան անել, որի վերջը հստակ չեմ տեսնում, չեմ կարող գնալ մի մարդու, կամ գաղափարի hետևից, որին 100% չեմ վստահում, դա սիրահարվածություն չի, որ անցնի, կամ վերածվի սիրո ու երկարատև հարաբերությունների: Ու չնայած իմ բնատուր ակտիվությանն ու նաև, ինչո՞ւ չէ, լիդերությանը, որը պատրաստ եմ գործածել որպես վառելանյութ, ես Երևանում գտնվելուս բոլոր 5 տարիներին մնացի ապաքաղաքական: Մինչև շաբաթ օրը facebook-ում իմ ընկեր Արա Նեդոլյանի ստատուսը չկարդացի`

«Իսկ գուցե՞ Լևոնը պարզապես հրաժեշտ է տալիս. նա ունի սովորություն գնալ հենց այս հնչեղության տակ»:

Կարդացի Լևոնի ելույթը ՀՀՇ համագումարում, հետո ստատուսի տակի մեկնաբանությունները: Ինքս էլ գրեցի, ու չնայած տղամարդիկ ինձ բանի տեղ չդրեցին, այնուամենայնիվ որոշեցի էլի գրել.

«Գիտե՞ք ինչ, ես մտածում եմ, որ հենց մեր սերունդը, որ սովետի վերջին եղել է 15-25 տարեկան, պիտի վերջապես իր վրայից մաքրի անհաջողակի կնիքն ու սկսի գործել։ Ամեն կարգին մարդ, ամեն մտածող անհատ, ով էս փոփոխությունների տարիներին կորցրել է երիտասարդությունը, պիտի երկրորդն ապրի ու միասին պիտի մի բան անենք: Ես քաղաքականապես ակտիվանում եմ, օգտագործե´ք ինձ:»

Կյանքումս առաջին անգամ ուզում եմ քաղաքական մի բան գրեմ, ստատուսդ դրդեց: Ասում եմ Արա Նեդոլյանին, էնքան տարբեր բաներ էին գրում, շփոթվեցի: Ուզում եմ հասկանամ իրականում ի՞նչ է եղել, կա ու ի՞նչ սպասել քո տեսանկյունից, որովհետև վստահում եմ քաղաքական վերլուծությանդ չնայած թատերագետ ես։

- Հա, ես էլ չկարողացա քնարկմանը հետևել: Ուրեմն, կա հարցի երեք մակարդակ: Մեկում՝ ամենավերևում՝ Լևոնը լավն է, նա միակն է, որ հասկանում է քաղաքական կյանքը շատ բարձր, թատերական, կերպարային, նապոլեոնյան մակարդակով։

Հասկանում է, ինչպես անել, որ լեգիոնները քայլեցվեն, մի գուցե բաստիլները ընկնեն: Հերոսի կայացում՝ նա գիտի դրա գաղտնիքը ու կայանում է: Մյուս մակարդակով նա շատ հանդուգն է, համառ ու ազարտով, մինչև ինքնասպանության եզր: Ես, որ գրել էի հոդվածումս` Լևոն, Ղարաբաղի մասին դու առհասարակ էլ մի խոսա, քո թեման չի, Մանվելը Սարգսյան ավելի լավ է դրանից ջոկում, նա սկզբունքորեն իմ ինադու էդ երեկվա ելույթը ունեցավ, հատուկ պրովոկատիվ և ծայրահեղացված ձևով: Դե, հասկանում ես, որ «ես» ասելով ի նկատի ունեմ նաև բազմաթիվ այն մարդկանց, որոնք հրապարակավ նման բաներ էին ասում:

Երրորդ մակարդակը նույնպես դրական չի, դե, երկրորդը նայած, երկակի է, բայց երրորդը հեչ լավը չի, իսկապես չի հասկանում, որ աշխարհը ճիշտ նույն Հայաստանի նման է կառուցած, ուզենաս՝ կանես, իրեն թվում է, որ աշխարհը ավելի լուրջ կառույց է, ու նա` Լևոնը, կարողանում է գուշակել նրա կամքն ու խաղեր խաղալ, որ մենակ ինքն է հասկանում, ուրիշ `ոչ ոք: Բայց խաղերը, որոնք ինչ-որ կերպ ստացվում էին երկրի նախկին նախագահի մոտ, լրիվ անտեղի են ընդդիմության ղեկավարի համար, նա իրեն իսկապես մեկ-մեկ նախագահ է զգում ու իր ճիշտ տեղը մոռանում: Հիմա, չգիտեմ, հետը սկսեմ հակառակով խոսալ, ինչ անեմ, ասեմ` Լևոն, միանշանակ կենտրոնացի Ղարաբաղի հարցի վրա, հեղափոխության մասին չմտածես անգամ, առավել ևս՝ մշակութային հեղափոխության: Էլի «ես»-ը` «մենք» հասկացի: Հակադրվելու մի զարմանալի մոլուցք ունի Լևոնը:

- Իսկ ինչո՞վ է դա պայմանավորված, կամ հիմնավորված, հո քմահաճույք չի , նա հո պատանյակ չի՞:

- Դե, 98-ին նա գնաց նույն իրավիճակում, ու երևի որոշեց` այս անգամն էլ ճիշտ նույն եմ անելու, կամ զոռով ճեղքելու եմ կյանքիս ամենամեծ անհաջողությունը, կամ թող էլի ըմբոստանան, էլի հեռացնեն, չգիտեմ:

- Զոռով ճեղքելը, էդ ո՞րն է:

- Հասկանո՞ւմ ես, իշխանություն քշելը ու իշխանություն դառնալը նա արել է, նոր նվաճում չկա դրա մեջ, իսկ այ կամովի փոխել երկրի արտաքին կոնտեքստը նրան դեռ չի հաջողվել։ Դա ճչացող ու ճեղքող մարտահրավեր է նրա համար ։ Ռեալ միջազգային բարձր շախմատի օրենքները չեն էլ թույլ տալիս տարածքներ հանձնել, ցեղասպանությունից հրաժարվել, բայց ուզում է հենց դա ճեղքել, անել անհնարինը:

- Ես դիլետանտ եմ , բայց ինձ թվում է, չի կարող:

- Դե, կանխագուշակում է, ինչպես ամեն մի հոգեվերլուծություն:

- Ես միշտ մտածել եմ, ինչի՞ ինձ իր ֆիգուրը համակրելի չի, ես նրա ոչ լավն եմ տեսել, ոչ` վատը, էստեղ չեմ եղել: Ինձ մոտ վիզուալ-լսողական–ինտուիտիվ ընկալումն ավելի ուժեղ է, քան մարդու արտաբերած բառերը, որը միտք ու խոսք են կազմում, ու էդ բոլորը բերել էր նրան, որ ես Լևոնին չէի ընկալում ավելին, քան մտավորական, չէի կարողանում նրան տեսնել «տիրակալ», «փրկիչ», «լիդեր»…

- Բայց ես կասեի, որ հենց դա է Լևոնի լավը: Ինձ համար էլ նա այդպիսինը չի, նա սկզբունքորեն միայնակ է, հերոս է, մեծ դերասան, բայց հակակոմունիկատիվ է: Բայց մյուս կողմից հետը խոսելը պետք է, որ հաճելի լինի:

- Միանշանակ` եթե նա քեզ ընդունի`ինչպես հավասարը հավասարին:

- Կամ` անտարբերը անտարբերին:

- Ես, որպես մարդ, որը չի հետաքրքրվել քաղաքականությամբ, միշտ եղել է ապաքաղաքական, ընկերներ է կորցրել զանազան ճամբարներում, չգիտես ինչու սկսել է հետաքրքրվել, թե ի՞նչ է կատարվում ՀՀՇ – ՀԱԿ տիրույթում, և ընդհանրապես քաղաքական դաշտում: Հիմա ես գրեմ ո՞նց եմ տեսնում, դու ասա` ի՞նչն է ճիշտ, ի՞նչը` սխալ: Էսպես ուրեմն: Եղել են իշխանականներ ու լևոնականներ։ Հետո բուսնել են երրորդ ուժեր, հիմա էլ` ՀԱԿ: ՀԱԿ-ում ովքե՞ր են, իհարկե հասկանում եմ, որ հիմնական բջիջը ՀՀՇ-ն է, բայց է՞լ ովքեր են: Ու ի՞նչ են հիմա կիսում ՀՀՇ-ն ու ՀԱԿ-ը: Գեղամյան, բան- ման չեմ հաշվում դրանք գիտեմ ո՞վ ե ն եղել և ինչի համար:

- Դե, բարդ է, ես ասեմ մի քիչ պատկերավոր, բայց դա իմ պատկերացումն է….

- Հա ասա, ասենք` ազնվական ապուշին , էդ ես եմ, որն ուզում է ամեն ինչ լավ լինի, ասա ո՞վ է ճիշտ, ո՞վ է սխալ, կամ սուտ, ո՞վ է խաղում, ո՞վ է բնական, ես քեզ վստահում եմ:

- Եղել են սկզբից լևոնականներ` մի պուճուր բուռ, շատ հավատարիմ, որոնք տասը տարի չեն լքել, ինչպես իրենց խայտառակված, լռող առաջնորդին, այնպես էլ իրենց շատ կուռ թեև դեմոկրատական, բայց շատ դոգմատիկ մտածելակերպը: Ու եղել են իմ նման մարդիկ՝ հանդիսատեսներ, որոնք անհամբեր ուզում էին, որ ներկայացումը սկսվի, բայց լավ չգիտեին՝ ինչ ներկայացում են ուզում: Մենք լևոնականներ չէինք, նույնիսկ նրան չէինք էլ սիրում նախագահությունից հետո:

- Բայց մասսա էիք ապահովո՞ւմ:

- Դե լսիր, նա սկսեց խաղալ ու գրավեց առաջին իսկ ելույթից։ Նա ակադեմիական տոնով, գիտակցական լեզվով դասախոսություն էր կարդում, չնայած մինչ այդ բոլորը համոզված էին, որ ժողովրդի հետ կարելի է խոսել միայն զգացմունքային տոնով, ոնց որ երեխայի կամ ապուշի հետ: Շատ կտրուկ էր ու խիզախ, մեկ մեկ էլ լկտի, ըսկի ոչնչից չէր ամաչում, ուզում էր պարում էր, ուզում էր Իսրաելի դրոշն էր հարթակ բերում, թե հենց հրեական պար էր պարում, արդեն չեմ հիշում, ու շատ-շատ չար էր մակբեթյան ուրախ ու խիզախ չարությունով: Ու ձմեռ էր, ու նա չար- չար ուրախությամբ լցված մի ծերուկ էր, որ ցրտերին հրապարակից չէր հեռանում, այնտեղ էլ գիշերում էր նստարաններին կամ իր մեքենայում կանգնած էր, կանգնած ու կանգնած, դու տուն էիր գնում, գործերովդ զբաղվում, ուտում,քնում, զվարճանում, բայց գիտեիր, որ նա կանգնած է, կանգնած ու կանգնած, խոսում է, խոսում ու խոսում, ու մարդկային «գրադուս»-ը իր շուրջը բարձրանում էր, բարձրանում ու բարձրանում, մթության ու ցրտի մեջ այդ հրապարակը շիկանում էր, լուսավորվում, ճառագայթում, ու մեկ էլ Նիկոլն էր շատ կարևոր, իր հիսթերիայի շեմին հասնող էքսպրեսիայով լրացնում էր հանդարտ, անխռով Լևոնին, հրապարակը զարթնեց, էներգիան սկսեց աճել ու տարածվել արդեն ինքնին: Հարվածից չհաղթած ընտրություններից հետո Լևոնի, ինչպես նաև ՀՀՇ-ի անկոտրունությունը ավելի վառ արտահայտվեցին, կարծեմ, ձմեռվա հերոսական, բեկումնային այդ կանգնելը արդեն ընտրություններից հետո էր:

- Ինչի՞ էր նա դա անում, ի՞նչ էր ուզում, իշխանությո՞ւն, ներո՞ւմ, ճանաչո՞ւմ:

- Եթե մինչև ընտրություն դա նախընտրական պայքար էր, ապա հետո սկսեց դառնալ հեղափոխություն: Մի պահ կարծում եմ` նա ուզում էր փոխել հենց կյանքը, այն երբ նա ասեց անխռով ձայնով. «Ես ամենից բարձր եմ դասում ազատությունը. պետությունից վեր, բարեկեցությունից վեր…» Ես, այնտեղ կանգնած այն պահին, նայում էի իրան ու մտքումս ասում. «Leon, tu peux venir…» Դա իսկապես հնարավոր էր, սկսեց հաղթել, չինովնիկները արդեն վազում էին հետները բանակցելու, Սերժի գումարած միտինգը շուռ եկավ, եկավ Ազատության Հրապարակ, այդ ժամանակ Ռոբը խփեց` մարտի մեկ…

Հետո արդեն Լևոնի կողմից արվում էին հիմնականում դիրքերը պահպանելու, ֆիքսելու քայլեր, որոնք բավականին հաջող էին` առաջին անգամ ընդդիմությունը ընտրությունները չկայանալուց հետո մնաց քաղաքականությունում իբրև որոշիչ, ստեղծեց կառույց, դաշտ, ընդդիմադիր ամբողջ մի հասարակություն: Շարժման ներսում առաջացավ կյանք իր նուրբ երանգավորմամբ՝ Շարժում, ՀԱԿ, ՀՀՇ, Ժիրայրը` «Սարդարապատով», Հանձնաժողովներ, Երիտասարդական թև… Կառույցի երանգավորումն ու բարդացումը, բազմակիացումը հենց ապրել է նշանակում, սա արդեն պարզապես Լևոն չի:

- Միշտ մի բան եմ մտածել, երբեմն ամաչել եմ էդ մտքից, բայց հիմա կասեմ. Լևոն-Սերժ-Ռոբ-համաշխարհային ազդակներ թաքուն դաշինք, դա ռեալ կարա՞ լինի, Լևոն-կատալիզատոր-պրովոկատոր-իրական ցասումը զսպող, այլ կերպ` Գեղամյանի քառակուսին, կարա՞ լինի , արդյունքում` մարդկանց իրենով անել, որ ղարաբաղի հարցը լուծվի կամ չլուծվի , որ երկրում իրական քաղաքացիական պատերազմ չսկսվի, որ անտեր-անղեկավար մարդ չմնա, բացի իմ նման «ապուշներից»:

- Որպես այդպիսին չէ, պարզապես, ասեցի, երբեմն նախագահ է խաղում, այստեղից առաջանում է այդ տպավորությունը, բայց դա միայն արտաքին տպավորություն է` առանց Լևոն ոչ մի ռեալ ցասում չկար էլ ու չէր լինելու, կամ`շատ կարճատև: Հիշենք թեկուզ 2007-ը` ժողովուդը լուրջ տարված էր ծառուկյաններով, բաղդասարյաններով, դաշնակցականներով, րաֆֆիներով, թեև Նիկոլն այն ժամանակ ամեն ինչ արեց, ինչ հնարավոր էր, ամենառադիկալն էր և ամենաարտահայտիչը, բայց շատ քիչ մարդ առհասարակ նկատեցին, բանի տեղ դրեցին:

- Չէի ասի, արդյունքում ահագին երիտասարդություն հավաքեց , որ Լևոնի հետևից չէին գնա, խելոք ջահելներ, մոդա դառավ Նիկոլ սիրելը:

- Հա, փայլուն «ՀԻՄԱ»-ն, հեղափոխական գվարդիան, իրենց մեջ հենց սկզբից առավելագույնս արտահայտված էր հենց մշակութային հեղափոխության պահը, ի՜նչ ափսոս, որ այսօր թողեցին ասպարեզը… Բայց դա իսկապես որ գոհարների մի բուռ էր: Չէ, իրական ընդդիմության փոխարեն չեկավ Լևոնը, դատարկ տեղ եկավ՝ իրենով սարքեց:

- Լավ, հասանք նրան, որ Լևոնը կարողացավ համախմբի, հետո՞, ի՞նչ անենք հետո:

- Հետո այս համախմբումը, խումբը նորից անհատականցվելու է, առաջանալու են առաջատար անհատներ, անհատների խմբեր, փոխադարձ կապեր՝ մի խոսքով, քաղաքացիական հասարակություն, Լևոնը ավելի ու ավելի դառնալու է սիմվոլիկ կենտրոն, կամ՝ պահեստային ատոմային զենք, որը նորից կօգտագործվի ճակատագրական պահին, հեղափոխության նոր գրոհի պայմաններում: Լևոնի հրաժեշտ որ ասում էի՝ ի նկատի ունեի նրա սիմվոլիկացումն ու ռեզերվացումը, Շարժման առօրյա ղեկավարությունից հեռացումը:

- Ես որ գրել էի ստատուսիդ մեկնաբանության մեջ, որ ամեն մեկդ կարա լիդեր լինի, կամ բոլորդ միասին, ու լիդերի ո՞վ լինելը սկզբում պիտի էական չլինի, համաձայն չե՞ս:

- Հա, լրիվ համամիտ եմ, ես էլ եմ նույնը գրել, որ մեր վրա ընկել է միայնակության, ազատության ու պատասխանատվության բեռը:

- Իսկ «մենք»-ը ո՞վքեր են, ո՞ր ուժերը , ռեսուրսները

- Յուրաքանչյուրը «Մենք»-ը տեսնում է իր համար, իր դիտանկյունից, մենքերը շատ պետք է լինեն: Իմ համար օրինակ ցանկալի «Մենք»-ը կլիներ ՀԱԿ-ի մշակույթի հանձնաժողովը, պլյուս փոքր խորհուրդը, պլյուս ՀԱԿ-ի երիտասարդական թևից (իրենք նոր գվարդիան են) երկրորդ ՀԻՄԱ-ն, թեև դեռ այդքան ստեղծագործ չեն: Անհատականացված որ ասեմ՝ ուզում եմ կանգնեմ Արման Գրիգորյանի, Նազարեթ Կարոյանի, Կարեն Անդրեասյանի, Սամվել Փարթամյանի, Վարդան Ջալոյանի, Հովհաննես Մարգարյանի, Գագիկ Չարչյանի, Աշխեն Գրիգորյանի,Դավիթ Վարդանյանի, Զառա Հովհաննիսյանի, անշուշտ կան էլի անուններ, մարդիկ, որոնց հետ իմ կապը դեռ չի կայացել կամ հստակեցվել, նման տիպի մարդկանց վրա եմ ես իմ հույսը դնում: Հաճույքով այնտեղ կտեսնեի նաև Նիկոլ Փաշինյանին ու Լևոն Տեր-Պետրոսյանին:

- Ես որ գամ, կվերցնե՞ք:

- Անպայման՝ իհարկե, իմ անունից եմ ասում:

- Դե ես որ եկա, համոզվեցի ու հավատացի` գնացողը չեմ: Օգտագործե´ք ինձ:

Լուսինե Վայաչյան


23:09 Հոկտեմբեր 11, 2014